Pełna relacja z przebiegu ,,Spotkania Informacyjnego PIGOSK - SOSK" w dniu 18.11.2021 r.
Relacja ze spotkania członków PIGOSK i środowiska szkoleniowego Warszawy w dniu 18.11.2021 roku.
W dniu 18 listopada 2021 r. w siedzibie PIGOSK w Piastowie odbyło się spotkanie informacyjne środowiska szkoleniowego Warszawy i członków PIGOSK poświęcone zbliżającym się zmianom w zakresie regulacji prawnych dotyczących szkolenia kandydatów na kierowców, kierowców zawodowych, instruktorów nauki jazdy, instruktorów techniki jazdy, egzaminatorów i warsztatów zawodowych tych profesji, zorganizowane wspólnie przez Zarządy PIGOSK i SOSK w Warszawie.
Spotkanie miało na celu zapoznanie właścicieli ośrodków szkolenia kierowców oraz instruktorów z wprowadzonymi już i planowanymi zmianami w ustawach i rozporządzeniach resortowych mających na celu dostosowanie polskich przepisów do dyrektyw unijnych, zwiększenia efektywności szkolenia a przez to zwiększenia bezpieczeństwa na polskich i unijnych drogach.
Zebranie informacyjne zbiegło się z niedawnymi obchodami 15-lecia Polskiej Izby Gospodarczej Ośrodków Szkolenia Kierowców. W imieniu Zarządu SOSK w Warszawie jego Prezes Jan Szumiał złożył z tej okazji na ręce dyrektora PIGOSK Wojciecha Góry wyrazy uznania za działalność i podziękowania za dotychczasową współpracę pomiędzy obydwoma organizacjami oraz życzenia dalszej owocnej współpracy.
- Pierwszymi prelegentami były Panie Maria Wrona-Żółtowska, Zastępca Dyrektora Biura Administracji i Spraw Obywatelskich Urzędu Miasta st. Warszawy, która omówiła zakres obowiązków związanych z nadzorem i kontrolą ośrodków szkolenia kierowców, prowadzenie ewidencji instruktorów nauki jazdy oraz spraw dotyczących uprawnień instruktorów. Przedstawiła obecny stan rejestru Ośrodków Szkolenia Kierowców w Warszawie w którym zarejestrowanych obecnie jest 115 podmiotów szkolących, z których każdy jest kontrolowany przynajmniej jeden raz w roku pod kątem spełniania ustawowych wymagań. Od stycznia bieżącego roku zostało przeprowadzonych 129 kontroli ośrodków. Główną przyczyną wszczęcie postępowania mającego na celu skreślenie OSK z listy jest niewykonanie zaleceń pokontrolnych. W tym roku wszczęto dwa takie postępiania. Najczęstszymi uwagi pokontrolnymi wydawanymi właścicielom OSK są zastrzeżenia co do sposobu przechowywania dokumentacji osób szkolonych zawierających dane osobowe , które powinny być w odpowiedni sposób chronione. Brak złożenia lub złożenie po terminie informacji o rozpoczętych kursach. Pani Dyrektor przypomniała również że w terminie do 31 stycznia należy złożyć dokumenty potwierdzające niekaralność, które ważne są przez 6 miesięcy. Prosiła o prawidłowe prowadzenie książki ewidencji osób szkolonych według objaśnień zawartych w niej. Przypomniała o obowiązku oznaczenia pojazdu szkoleniowego nazwą i adresem OSK po obu stronach w sposób czytelny, zarówno litery jak i cyfry. O pobieraniu PKK zawsze przed rozpoczęciem kursu. Z kolei Pani Ewa Kowalewska Naczelnik Wydziału Nadzoru, Kontroli i Rejestracji Pojazdów oraz Wydawania Uprawnień poinformowała iż w Ewidencji Instruktorów Nauki Jazdy znajduje się aktualnie 718 osób. W roku 2021 do ewidencji zostało wpisanych 11 nowych instruktorów oraz 48 wpisanych ponownie lub zmieniających ewidencje z innych starostw. Podstawą skreślenia z ewidencji jest nieodbycie obowiązkowych warsztatów doskonalenia i niezłożenie w terminie wymaganego zaświadczenia . z tego powodu zostały wszczęte aż 43 postępowania. Na mocy ustawy COVID-owej (sprawdz) badania lekarskie i psychologiczne zachowują ważność 60 dni po odwołaniu pandemii stąd legitymacje instruktorów zachowują ważność jednak nie dotyczy to terminu złożenia zaświadczenia o odbyciu warsztatów.
- Drugim z prelegentów była Pani Maria Dąbrowska-Loranc Kierownik Centrum Bezpieczeństwa Ruchu Drogowego z Instytutu Transportu Samochodowego. Przedstawiła i omówiła badania prowadzone przez ITS oraz podsumowanie i wnioski projektu monitoring zachowań uczestników ruchu drogowego w latach 2016-2022. Badania były prowadzone w zakresie stosowania urządzeń zabezpieczających w pojeździe (pasy, foteliki), przestrzegania ograniczeń prędkości przez kierowców i bezpiecznych odstępów między pojazdami, a także zachowania zarówno pieszych jak i kierowców w obrębie przejść dla pieszych. Zaobserwowano w badaniach wyraźny wzrost stosowania pasów bezpieczeństwa, ponad 90 % kierowców zapina pasy, szczególnie w samochodach osobowych i na autostradach. 95% dzieci jest prawidłowo przewożonych w fotelikach. Jednak bardzo niewielu rowerzystów używa kasków. Foteliki osiągamy powyżej 90% średnich 97% najczęściej fotelikach przewożonych dla dzieci małych od 3 lat 95% do 99% najrzadziej dzieci starsze od 8 do 12 lat 92% więcej dzieci przewożonych jest na tylnych siedzeniach 73% najwięcej dzieci nieprawidłowo przewożonych jest na drogach Powiatowych 10% najwięcej dzieci prawidłowo przewożonych jest na autostradach 100% .
Telefony komórkowe: Częściej rozmawiają kierowcy samochodów dostawczych i ciężarowych.
Pomiary prędkości dopuszczalne prędkości przekracza 58% kierowców autostrady i drogi ekspresowe, 45% kierowców drogi poza obszarem zabudowanym, 69% kierowcy w miastach i 84 % kierowców wsi i mały miejscowości.
Zachowanie kierowców na przejściach dla pieszych w obszarach o dopuszczalnej prędkości 50 km/h około 85% kierowców przekracza dopuszczalna prędkość dojeżdżając do wyznaczonego przejścia, obszarach wiejskich o dopuszczalnej prędkości wynoszącej 70 km na godzinę aż 90% kierowców przekracza dozwolony limit prędkości dojeżdżając do wyznaczonego przejścia dla pieszych. Zachowania zarówno kierowców jak i pieszych w obrębie przejść dla pieszych będzie konturowane w kontekście obowiązujących od czerwca zmian w przepisach.
Nawiązując do wystąpienia Pani Marii J. Szumiał korzystając, że wśród osób zaproszonych są przedstawiciele Mazowieckiej Rady BRD zaapelował o wystąpienie do Krajowej Rady BRD z wnioskiem zmianę w Prawie o Ruchu Drogowym zapisów dotyczących art.11 ust 4c, usuwając z niego słowa: „po za obszarem zabudowanym” i wyraźne wyartykułowanie w dziale 3 ustawy o zakazie przejeżdżania rowerem i UTO po przejściu dla pieszych bez względu na wiek, ponieważ w myśl art.2 pkt18) dziecko do lat 10 jest także osobą pieszą a jak pokazane jest na spocie filmowym KRBRD opiekun nie jest w stanie zapewnić dziecku wjeżdżającemu na przejście dla pieszych należytego bezpieczeństwa.
- W dalszej części spotkania głos zabrali przedstawiciele Wojewódzkiego Ośrodka Ruchu Drogowego Panowie Tomasz Matuszewski zastępca Dyrektora WORD w Warszawie oraz Pan Rafał Grodzicki Rzecznik prasowy WORD w Warszawie przedstawili statystyki zdawalności oraz omówili najczęściej popełniane błędy przez zdających w trakcie praktycznego egzaminu państwowego na prawo jazdy. W Wojewódzkim Ośrodku Ruchu Drogowego w Warszawie Od listopada 2020 roku do listopada 2021 roku liczba przeprowadzonych egzaminów teoretycznych wynosiła 59473, a praktycznych 75128. Zdawalność na egzaminach: z części teoretycznej jest na poziomie 61,04 %, z części praktycznej na poziomie 37,06% łącznie na wszystkie kategorie prawa jazdy. Z części teoretycznej egzaminy państwowe najlepiej zdają kandydaci na kierowców w zakresie kategorii „A” i „D” natomiast najsłabiej w zakresie kategorii „B” i „AM”. Z kolei egzaminy praktyczne najlepiej zdają egzamin kandydaci w zakresie kategorii „B+E”, „D” oraz „A”, następnie „C”, a najsłabiej na kategorię „B”. 33% negatywnych egzaminów ma miejsca na placu manewrowym, z kolei 30% egzaminów w ruchu drogowym kończy się wynikiem negatywnym.
- Przedstawiciele pionu produktów i usług identyfikacyjnych Polskiej Wytwórni Papierów Wartościowych w swoim wystąpieniu na początku odpowiedzieli na pytanie zadane przez Jana Szumiał brzmiące następująco: „ Czy w odniesieniu do wcześniejszego spotkania dyrektora Wachowicza z członkami PFSSK w Uniejowie na którym wysunięta została przez środowisko szkoleniowe dotyczące uiszczania opłaty łącznej za wszystkie czynności związane z utworzeniem, pobraniem i uwolnieniem przez OSK, pobraniem i uwolnieniem przez WORD i wydanie prawa jazdy bezpośrednio obciążyć osobę zainteresowaną, którą tak on jest obciążany tylko za pośrednictwem OSK, WORD i Urząd rozważana była taka alternatywa? Dyrektor Robert Domagała stwierdził że PWPW nie bierze pod uwagę takiego rozwiązania ponieważ w pobieraniu i zwracaniu przez OSK profilu będą pośredniczyć inne zewnętrzne podmioty. Pani Agnieszka Bazyluk poinformowała że w związku ze zmianami jakie mają zostać wprowadzone w zakresie szkolenia kierowców zawodowych PWPW przygotowuje narzędzia umożliwiające wymianę informacji pomiędzy urzędami a ośrodkami m. in. Profil Kandydata Zawodowe (PKZ) oraz Karta Kwalifikacji Kierowcy (KKK). Z uwagi na to że egzaminy z kwalifikacji kierowców zawodowych będą przeniesione do WORD-ów projektowane są narzędzia wymiany informacji pomiędzy tymi podmiotami a urzędami. Przestawiono sposób uzyskiwania oraz nowy wygląd KKK, który jest dokumentem publicznym odpowiednio zabezpieczonym i chronionym.
Na pytanie zadane przez Pana Aleksandra Igielskiego dotyczące odpowiedzialności RODO, kto będzie odpowiedzialny za przetwarzanie danych osobowych Pan Michał Bazyluk odpowiedział że wszystkie standardy ochrony danych osobowych będą zachowane.
- Przedstawiciel Wydziału Ruchu Drogowego Komendy Stołecznej Warszawy Pan Robert Niedbałko aspirant sztabowy omówił zmiany zachodzące w aktach prawnych z zakresu Prawa o Ruchu Drogowym w kontekście pieszych, rowerzystów, użytkowników UTO na przykładzie Warszawy. Omówił przez funkcjonariuszy WRD działania w celu edukowania kierowców i innych użytkowników dróg w zakresie nowych regulacji. Zwrócił uwagę na bezpieczeństwo dzieci, młodzieży i seniorów poruszających się po drogach. Poparł wniosek J. Szumiał dodając jako komentarz pytanie: „ w jaki sposób opiekun idący czy jadący za dzieckiem kilka metrów może zareagować w razie wystąpienia zagrożenia?”
- Pan Jakub Zbucki oraz Pan Marcin Kichler z Wydziału szkolenia kierowców i uprawnień do kierowania pojazdami Departamentu Transportu Drogowego przy Ministerstwie Infrastruktury przedstawili propozycje zmian w aktach prawnych z zakresu transportu drogowego, zasad szkolenia okresowego, kwalifikacji zawodowych kandydatów na kierowców i kierowców oraz egzaminowania, a także odbywania okresowych warsztatów doskonalenia zawodowego instruktorów i wykładowców. Swoje wystąpienia podzielili na dwa zasadnicze tematy:
- ,,Co zrobiliśmy” jako Ministerstwo Infrastruktury:
- Ustawa z dnia 14 października 2021 roku o zmianie ustawy o transporcie drogowym oraz niektórych innych ustaw zakłada wdrożenie dyrektywy 2018/645 zmieniającej dyrektywę 2003/59/WE w sprawie wstępnej kwalifikacji okresowego szkolenia kierowców niektórych pojazdów drogowych do przewozu rzeczy lub osób oraz dyrektywę 2006/126/WE w sprawie praw jazdy.
- Cyfryzacja obiegu dokumentów w procesie kształcenia kierowców zawodowych (profil kierowcy zawodowego kierowcy). Profil kierowcy zawodowego zapewni podniesienie jakości szkoleń kierowców zawodowych w Polsce i zagwarantuje właściwe prowadzenie szkoleń bez możliwość ich nielegalnego skrócenia czy podrobienia zaświadczenia o jego ukończeniu.
- Możliwość prowadzenia części szkoleń dla kierowców zawodowych metodą e-learningu – przyspieszy to realizację szkoleń i pozwoli na pewną elastyczność zarówno dla kierowców jak i podmiotów szkolących
- Wprowadzenie karty kwalifikacji kierowcy – pozwoli na łatwiejsze zatrudnienie kierowcy z kraju trzeciego, zapewniając jednocześnie, że wszystkie szkolenia i badania niezbędne do bezpiecznego wykonywania transportu drogowego będą wykonywane i potwierdzane w Polsce na podstawie polskich dokumentów.
- Egzaminy na kwalifikację wstępną zostaną przeniesione z Urzędów Wojewódzkich (ośrodków szkolenia) do WORD – obniży to ich koszty i znacznie zwiększy dostępność dla obywateli.
- Uznanie wszystkich podmiotów które posiadały akredytację kuratora oświaty w zakresie prawa jazdy kategorii A, B, C i D za spełniające to wymaganie do 31 sierpnia 2024 r. – pozwoli to na nieprzerwaną organizację warsztatów doskonalenia zawodowego dla instruktorów nauki jazdy.
- Wprowadzenie możliwość uzyskania uprawnienia instruktora nauki jazdy dla kategorii C lub C+E oraz D lub D+E bez konieczności wykazania doświadczenia w szkoleniu osób ubiegających się prawo jazdy kategorii B.
- dla kategorii C lub C+E konieczne będzie posiadanie udokumentowanego co najmniej 5-letniego doświadczenia w wykonywaniu międzynarodowego przewozu drogowego pojazdami, dla których wymagane jest posiadanie prawa jazdy tych kategorii.
- dla kategorii D lub D+E warunkiem uzyskania uprawnienia instruktora nauki jazdy będzie posiadanie co najmniej 5-letniego udokumentowanego doświadczenia w wykonywaniu międzynarodowego transportu drogowego osób albo transportu osób w komunikacji miejskiej na stanowisku kierowcy pojazdu, dla którego wymagane jest posiadania prawa jazdy tych kategorii.
- Zwiększenie nadzoru nad wykonywaniem szkoleń dla kierowców zawodowych – współpraca Wojewoda – ITD – PIP pozwoli na sprawdzenie czy kierowca faktycznie się szkolił czy w tym czasie przypadkiem nie był w trasie.
- Zniesienie rejonizacji badań lekarskich i psychologicznych w Wojewódzkich Ośrodkach Medycyny Pracy dla kierowców - przyczyni się do tego, że osoby mające poddać się badaniom w wojewódzkim ośrodku medycyny pracy będą uprawnione do wyboru ośrodka, który jest w stanie przeprowadzić badanie w najkrótszym czasie.
Wprowadzane regulacje w projekcie rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 25.10.2021 r. w sprawie szkolenia i egzaminowania kierowców wykonujących przewóz drogowy umożliwią również prowadzenie części szkoleń dla kierowców zawodowych metodą wykładów prowadzonych w formie nauczania na odległość z wykorzystaniem technik komputerowych i Internetu pod nadzorem ośrodka w zakresie części podstawowej kwalifikacji wstępnej i kwalifikacji wstępnej przyśpieszonej oraz w zakresie szkolenia. Wprowadzane zmiany pozwolą na pewną elastyczność zarówno dla kierowców jak i podmiotów szkolących. Jak dotychczas, będzie można stosować metody prowadzania zajęć w postaci wykładu, seminarium, pokazu oraz innymi formami zajęć stosowanymi w kształceniu osób dorosłych – w sali ośrodka szkolenia. Metoda nie obejmuje, jak dotychczas, ćwiczeń, które można prowadzić, np. na placu manewrowym. Przepis natomiast doprecyzowuje, że wykład, seminarium, pokaz oraz inne formy zajęć stosowane w kształceniu osób dorosłych należy prowadzić w sali ośrodka szkolenia. Ponadto szkolenia będzie można prowadzić, jak dotychczas jako ćwiczenia pod nadzorem trenera-wykładowcy, przy użyciu komputera i specjalistycznego oprogramowania wspomagającego proces kształcenia w sali ośrodka szkolenia.
- ,,Co planujemy”:
- Wprowadzenie kursu rozszerzonego o jazdy z osobą towarzyszącą – do takiego szkolenia będzie mogła przystąpić osoba, która ukończyła 17 lat i jest po szkoleniu podstawowym z części teoretycznej
i praktycznej. Takie szkolenie pozwoli na lepsze obycie się kandydata na kierowcę z ruchem drogowym, a wiec lepsze przygotowanie do późniejszego pełnego uczestnictwa w ruchu drogowym. - Umożliwienie OSK dokształcania osób z prawem jazdy – zmiana ta jest bardzo oczekiwana przez środowisko szkoleniowe, ponieważ dzisiaj zgodnie z przepisami nie ma możliwości odbycia szkolenia uzupełniającego np. dla osoby, która posiada prawo jazdy, ale nie jeździła przez dłuższy okres czasu i chce oswoić się z pojazdem pod okiem fachowca.
- Podniesienie i ujednolicenie wymagań wobec OSK – chcemy zrezygnować z podziału OSK na zwykłe ośrodki i ośrodki spełniające dodatkowe wymagania, tzw. super OSK. Planujemy wprowadzić jednolite, wyższe wymagania dla wszystkich OSK. Chcemy, aby przedsiębiorca ubiegający się o wpis do rejestru przedsiębiorców, posiadał pełną infrastrukturę, odpowiednią do zakresu prowadzonego szkolenia, użytkowaną wyłącznie na potrzeby tego przedsiębiorcy.
- Zmiana wymagań dla kandydatów na instruktorów - wydaje się zasadne przywrócenie wymogu posiadania przez instruktora wykształcenia średniego, a także wydłużenie okresu posiadania przez instruktora prawa jazdy w zakresie kat. A z dotychczasowych dwóch lat na trzy lata, a w zakresie kat. B z dotychczasowych dwóch lat na pięć lat. Zmianie ulegnie obniżenie do 2 lat wymogu posiadania doświadczenia w prowadzeniu szkolenia w zakresie kat. B podczas rozszerzania uprawnień.
- Terminy warsztatów dla egzaminatorów, instruktorów i wykładowców - Uwzględniając umiarkowaną zmienność przepisów dotyczących zasad ruchu drogowego, szkolenia i egzaminowania kandydatów na kierowców proponuje się wydłużyć do 2 lat częstotliwość obowiązku uczestnictwa instruktorów w warsztatach ich doskonalenia zawodowego. Termin 2 letni będzie liczony od dnia 31 grudnia roku kalendarzowego, w którym instruktor został wpisany po raz pierwszy do ewidencji lub uczestniczył w tych warsztatach.
- Wprowadzenie nowych wymagań dla osób sprawujących nadzór w imieniu starosty - proponujemy, aby kontrole te przeprowadzała upoważniona przez starostę osoba posiadająca uprawnienia instruktora lub egzaminatora i co najmniej pięcioletnie doświadczenie w wykonywaniu pracy na tych stanowiskach. Rozwiązanie zagwarantuje odpowiednie przygotowanie merytoryczne osób kontrolujących danego przedsiębiorcę oraz poprawi jakość takich kontroli.
- Pytania egzaminacyjne - zaproponowano, że pytania egzaminacyjne oraz wchodzące w ich skład scenariusze, wizualizacje i opisy zatwierdzone przez ministra właściwego do spraw transportu oraz pytania zawarte w teście egzaminacyjnym nie będą stanowiły informacji publicznej w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 6 września 2001 r. o dostępie do informacji publicznej.
- Pojazdy egzaminacyjne (opłaty) - proponujemy, aby w zależności od tego czyj pojazd będzie wykorzystywany w czasie egzaminu (WORD lub OSK) wprowadzić zróżnicowaną wysokości opłaty za część praktyczną egzaminu państwowego. Obecnie opłata jest jednakowa. Należy jednak mieć na względzie, że w przypadku zastosowania pojazdów OSK WORD nie ponosi kosztów wykorzystania swojego pojazdu, a więc nie powinien mieć za to płaconego wynagrodzenia.
- Przeniesienie egzaminów dla kandydatów na instruktorów, instruktorów techniki jazdy oraz egzaminatorów do ITS – propozycja ta ma za zadanie odciążyć Ministerstwo Infrastruktury i poszczególnych Wojewodów oraz jeszcze bardziej usprawnić organizacje samych egzaminów.
- Wprowadzenie obowiązkowych warsztatów doskonalenia zawodowego dla instruktorów techniki jazdy - zmiana ta wprowadza analogiczny obowiązek jak dla instruktorów, wykładowców i egzaminatorów. Uczestnictwo w przedmiotowych warsztatach będzie obowiązkowe co dwa lata w ośrodku doskonalenia techniki jazdy wyższego stopnia. Zaproponowane rozwiązanie pozwoli instruktorom techniki jazdy utrzymać wysoki poziom wiedzy i umiejętności.
- Przeniesienie szkoleń dla kandydatów na instruktorów oraz warsztatów doskonalenia zawodowego dla instruktorów do WORD – aktualnie szkolenia te przeprowadzane są przez podmioty posiadające poświadczenie potwierdzające spełnienie dodatkowych wymagań. W związku z tym, że planujemy wprowadzić jeden rodzaj podmiotów szkolących, szkolenia takie powinny być przeniesione do innego podmiotu. Odpowiednimi do tego instytucjami wydają się WORD-y, które ze względu na wyspecjalizowaną kadrę będą w stanie zapewnić zawsze odpowiednio wysoki poziom tych szkoleń i warsztatów.
Kończąc swoje wystąpienie Pan Marcin Kichler po wysłuchaniu opinii uczestników spotkania nt. zarysu planowanych propozycji zmian w ustawie o kierujących pojazdami zaznaczył, że są to wstępne propozycje, które będą jeszcze poddane konsultacjom społecznym, analizowane przez Rządowe Centrum Analiz przy Premierze RP, debatowane w komisjach sejmowych i poselskich, dlatego w końcowym efekcie mogą znacznie różnić się od tych przedstawionych. Co więcej, jeżeli powstanie taki projekt zmian do uokp, to zostanie on skierowany do konsultacji społecznych i wówczas każda organizacja społeczna będzie się mogła zapoznać z nim i zgłosić swoje uwagi oraz propozycje.
Uczestnicy spotkania informacyjnego zwrócili uwagę na katastrofalną sytuację na rynku instruktorów nauki jazdy oraz brak instruktorów na wyższe kategorie.
Ponadto zgłosili wątpliwości co do przeniesienia warsztatów dla instruktorów nauki jazdy do WORD oraz ustalenie ITS jako wyłącznej instytucji przeprowadzającej egzaminy na instruktora nauki jazdy.
Wyrażono również zastrzeżenia co do proponowanych zmian dotyczących posiadania przez ośrodki szkolenia placu manewrowego na wyłączność. W większych aglomeracjach dostępność do infrastruktury jest mocna ograniczona (szczególnie przy szkoleniu na wyższe kategorie prawa jazdy). Spowodowane jest to wykupywaniem otwartych przestrzeni przez deweloperów pod zabudowę, a jeśli nawet znajdzie się na krótki czas wolna przestrzeń, opłaty są wysokie, często przekraczające możliwości finansowe OSK lub teren mogący służyć do szkolenia znajduje się w znacznym oddaleniu od OSK. Aktualna propozycja ministerstwa stawia na pozycji uprzywilejowanej duże ośrodki działające w takich aglomeracjach wobec małych ośrodków nie mogących pozwolić sobie na zakup placu na szkolenie, a funkcjonowanie zarówno tych dużych jak i małych zaspokaja potrzeby klientów o zróżnicowanych preferencjach.
Opracował: Wojciech Góra i Jan Szumiał